Komunikat Świętokrzyskiego Parku Narodowego w sprawie planowanej budowy wieży widokowej na Łysicy

"W odpowiedzi na pytania, wątpliwości i kontrowersje związane z zamiarem budowy wieży widokowej na Łysicy, Świętokrzyski Park Narodowy postanowił przybliżyć wszystkim zainteresowanym temat, który budzi tyle emocji. Mimo, że tekst jest, jak na dzisiejsze standardy dość obszerny wierzymy, że każdy kto ma na sercu dobro przyrody Świętokrzyskiego Parku Narodowego i nie tylko, zapozna się

z tematem bardziej wnikliwie niż tylko na podstawie krótkiego postu lub śmiesznej grafiki.

Z tekstu dowiesz się:,

- o zadaniach parków narodowych, które nie tylko chronią przyrodę ale moją obowiązek udostępniać Park dla zwiedzających i prowadzić edukacje społeczeństwa,

- dlaczego parki narodowe budują infrastrukturę turystyczną,

- jakie funkcje będzie pełnić wieża i gdzie można zobaczyć podobne przedsięwzięcia,

- jak chcemy zabezpieczyć przyrodę przed potencjalnie niekorzystnym wpływem inwestycji w czasie prac budowlanych i w czasie jej użytkowania,

- w jaki sposób i przez kogo konsultowany był pomysł budowy wieży.

 

Świętokrzyski Park Narodowy ze względu na swoje bezcenne wartości przyrodnicze, kulturowe, naukowe, edukacyjne i społeczne cieszy się ogromnym zainteresowaniem odwiedzających. Pośród trzech zadań parków narodowych, wymienionych w art. 8b Ustawy o ochronie przyrody, obok działań ochronnych widnieją udostępnienie obszaru parku oraz edukacja przyrodnicza. Znalezienie „złotego środka” między ochroną przyrody a udostępnieniem obszaru dla turystów jest jednym z najważniejszych wyzwań dla administracji większości parków narodowych. Odpowiednio zaplanowany rozwój infrastruktury turystycznej to nie tylko skuteczniejsza edukacja zwiedzających czy poprawa ich bezpieczeństwa, ale przede wszystkim lepsza ochrona przyrody przed negatywnym oddziaływaniem ruchu turystycznego.

Wieże obserwacyjne, platformy, punkty widokowe to element obecny niemal we wszystkich polskich parkach narodowych oraz na obszarach chronionych na całym świecie. Analogiczna konstrukcja powstała niedawno na terenie Magurskiego Parku Narodowego (wieża widokowa na górze Ferdel).

W swojej historii Park wykonał już kiedyś podobną inwestycję. Mowa tu o galerii widokowej na Gołoborzu na Łysej Górze. Początkowo projekt platformy spotkał się z dużą falą krytyki, zwłaszcza medialnej. Pomysłodawca przedsięwzięcia, ówczesny dyrektor Świętokrzyskiego Parku Narodowego inż. Andrzej Szczocarz mimo wielu nieprzychylnych komentarzy trafnie przewidział skutki projektu i z determinacją doprowadził inwestycję do końca. Czy ktoś obecnie wyobraża sobie zejście na gołoborze po niestabilnych głazach przez ponad 100 000 osób rocznie? Ile osób mogłoby doznać kontuzji? Jak duży negatywny wpływ na mchy, porosty i inne elementy tego delikatnego ekosystemu obserwowalibyśmy dzisiaj? Jaki byłby stopień zmiany rzeźby gołoborza gdyby nie powstało dogodne miejsce do obserwacji przyrodniczego symbolu i prawdopodobnie najchętniej fotografowanej panoramy w województwie? Dziś z perspektywy czasu można powiedzieć, że było to najlepsze możliwe rozwiązanie, godzące cele ochrony z zadaniem udostępnienia. Nie dość, że skorzystała przyroda, to powstał atrakcyjny obiekt turystyczny, który pozytywnie oddziałuje na branżę turystyczną i dochody lokalnych społeczności. Ile dziesiątek, a może nawet setek tysięcy osób obserwując panoramę gołoborza z galerii widokowej lub uczestnicząc w prowadzonych na niej zajęciach edukacyjnych zachwyciło się przyrodą w Parku i zrozumiało, że jest to miejsce które warto chronić?

Wieża widokowa na Łysicy ma spełnić te same cele co galeria widokowa na Gołoborzu. Budowa dogodnego miejsca do obserwacji panoramy dla turysty ma w konsekwencji również ograniczyć penetrację terenu wokół, w tym znajdującego się poniżej szczytu gołoborza. Obecnie drzewa porastające wierzchołek zasłaniają widok, co jest przyczyną rozczarowania części turystów, którzy wspięli się na jeden ze szczytów Korony Gór Polskich. Prowadzony z wieży monitoring wizyjny rozległego terenu leśnego pomoże w wypatrywaniu potencjalnych pożarów, które mogą przyczynić się do znacznych strat przyrodniczych. Nie mniej ważne będą aspekty edukacyjne – umożliwienie obserwacji różnorodności organizmów żyjących wśród koron drzew będzie z pewnością niezapomnianym przeżyciem dla wielu osób, zwłaszcza dzieci. Wierzymy, że takie działania pozwolą uwrażliwić społeczeństwo na piękno przyrody oraz potrzebę jej ochrony, a także umożliwią kształtowanie pozytywnych relacji ze społecznością lokalną i uzyskanie pełnej akceptacji dla istnienia Parku. Niestety nie przybędzie obszarów chronionych w Polsce, dopóki nie będzie szerokiego poparcia społecznego dla tej idei, zwłaszcza wśród społeczności lokalnej.

Jednym z najczęściej powtarzanych argumentów przez zwolenników tworzenia w Polsce nowych parków narodowych jest przecież kwestia rozwoju turystyki i dochodów z tej gałęzi gospodarki dla lokalnych społeczności. Bardzo dobrym przykładem jest tutaj Karkonoski Park Narodowy – rozwój odpowiednio planowanej i zorganizowanej turystyki oraz dobra współpraca z okolicznymi samorządami doprowadziła do powiększenia KPN o kilkaset hektarów w 2016 roku. Jest oczywistym, że przyroda na tych przedsięwzięciach skorzystała.

Propagowanie koncepcji harmonijnego współistnienia człowieka i przyrody oraz wzmacnianie potencjału lokalnej turystyki jako podstawy do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego jak najbardziej wpisuje się w zadania i cele instytucji jaką jest park narodowy. Trzeba w tym miejscu nadmienić, że od kiedy w przestrzeni publicznej funkcjonuje pomysł wybudowania wieży widokowej na Łysicy, spotykamy się z bardzo życzliwym zainteresowaniem tym projektem ze strony lokalnych samorządów, środowisk przewodników, przedstawicieli lokalnej branży turystycznej oraz turystów. Wbrew wyobrażeniom części „ekologów” większość zwiedzających oczekuje od administracji pewnego stopnia zagospodarowania. Owszem, park narodowy wyglądałby bardziej naturalnie bez koszy na śmieci, utwardzonych szlaków, toalet i innej infrastruktury turystycznej, ale czy ich brak nie odbiłby się negatywnie na kondycji przyrody, którą chronimy?

Aby zminimalizować ewentualny wpływ budowy wieży widokowej na Łysicy na przyrodę, służby ŚPN są w trakcie opracowywania założeń do jej projektu. Przewidujemy, że obiekt ma wystawać ponad korony drzew tylko tyle, na ile to konieczne aby otworzyć wgląd w horyzont. Konstrukcja nie tylko nie będzie dominować nad krajobrazem, lecz będzie się weń wtapiać. Można śmiało stwierdzić, że z poziomu gruntu w Świętej Katarzynie wieża nie będzie widoczna. Z dalszych odległości konieczne będzie zapewne uzbrojenie oka jakimś przyrządem optycznym.

Kolejne założenie to ograniczenie do minimum wpływu na przyrodę w fazie budowy, w tym: posadowienie jej w miejscu już pozbawionym pokrywy roślinnej, zabezpieczenie drzew przed uszkodzeniem mechanicznym w trakcie prac, dostosowanie harmonogramu robót do rocznego cyklu aktywności zwierząt (np. okresy lęgowe ptaków itp.). Chcemy aby większość konstrukcji powstała poza obszarem Parku. Na miejscu będzie odbywał się montaż gotowych części. Transport większości elementów prawdopodobnie będzie się odbywał drogą powietrzną, podobnie jak ma to miejsce przy innych podobnych inwestycjach w górskich parkach narodowych.

Czy tego chcemy, czy nie – Łysica jest jednym z najchętniej odwiedzanych szczytów w Górach Świętokrzyskich. Pozostawanie w nadziei, że ruch turystyczny nie będzie się zwiększał jest naiwnością. Polacy są coraz zamożniejsi i bardziej mobilni. Każdy następny rok to rekordy frekwencji we wszystkich polskich górskich parkach narodowych. Turyści wywierają pewien negatywny wpływ na ekosystemy wokół szlaku i szczytu. Aby zmniejszyć oddziaływanie turystów na otoczenie szlaków budujemy podesty drewniane i barierki oraz stawiamy tablice informujące o zakazie schodzenia ze szlaku. Hamujemy liniowy spływ wody i wykonujemy rowki odprowadzające wodę w głąb lasu aby ograniczyć erozję podłoża na szlakach.

W sezonie turystycznym kilka razy w tygodniu sprzątamy śmieci. Edukujemy turystów i nakłaniamy do zachowań, które nie będą wywoływać niekorzystnego wpływu na przyrodę. Jeżeli zwiększy się ruch turystyczny, czego nie można wykluczyć, z pewnością pracownicy Parku dołożą wszelkich starań aby ewentualne niekorzystne skutki wyeliminować. Nie podlega wątpliwości fakt, że usytuowanie wieży w obrębie już intensywnie uczęszczanego szlaku jest znacznie bardziej racjonalnym pomysłem niż forsowane przez wiele środowisk turystycznych udostępnienie wierzchołka Skały Agaty. Szczyt ten w żaden racjonalny sposób nie nadaje się do udostępnienia, ze względu na niestabilność skalnej wychodni wierzchołka.

Pamiętajmy również, że na Łysicy w przeszłości istniało kilka budowli wykonanych ręką ludzką: główny punkt triangulacyjnej sieci pomiarowej z 1828 roku wraz z towarzyszącymi zabudowaniami (ślady można znaleźć na Łysicy do dziś) oraz wybudowane w XX wieku, dwie obserwacyjne wieże drewniane. Na jedną z nich być może wspinał się nawet Żeromski wędrując po „Puszczy Jodłowej”.

Jeden z poprzednich dyrektorów ŚPN zlecił za ponad 2 mln złotych wykonanie projektu Planu Ochrony Świętokrzyskiego Parku Narodowego (dalej jako PO ŚPN). Plan Ochrony jest dla parku narodowego dokumentem strategicznym, wyznaczającym cele i zadania do realizacji na okres 20 lat, na bazie szczegółowego rozpoznania wartości przyrodniczych, uwarunkowań środowiskowych oraz zidentyfikowanych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. W ramach projektu PO ŚPN wybitny znawca tematu - Dr Cezary Jastrzębski, z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, sporządził Operat Udostępnienia i Edukacji. Przygotowanie Planu Ochrony z założenia jest procesem zakładającym udział wszystkich zainteresowanych podmiotów, w tym społeczeństwa.

W trakcie realizacji PO ŚPN przeprowadzono szereg spotkań konsultacyjnych. Na IV spotkaniu konsultacyjnym, w dniu 4 grudnia 2013 roku, autor opracowania przedstawił zagadnienia z zakresu udostępnienia i edukacji, w tym koncepcję budowy wieży widokowej na Łysicy. Następnie po ukończeniu zasadniczych prac nad projektem PO ŚPN przeprowadzono konsultacje społeczne, które ogłoszono zarówno na stronie ŚPN jak również w prasie. W dniu 30 grudnia 2014 r. rozpoczęły się, wymagane prawem, 21 dniowe konsultacje, połączone z wyłożeniem projektu do wglądu. W dniu 21 stycznia 2015 roku konsultacje przedłużono do dnia 2 lutego 2015 r.

W toku konsultacji, nie wpłynęła żadna negatywna uwaga dotycząca planów budowy wieży widokowej na Łysicy. Tabela uwag z procesu konsultacji jest wciąż dostępna na stronie internetowej ŚPN. W konsultacjach uczestniczyło pewne stowarzyszenie recenzujące obecnie zaciekle każde posunięcie ŚPN, lecz w tamtym czasie większość uwag skupiło na ograniczeniu kultu religijnego na Św. Krzyżu. W dniu 19 września 2014 r. Rada Naukowa ŚPN, skupiająca najwyższe autorytety naukowe w obszarze wartości chronionych w ŚPN, jednogłośnie zaopiniowała pozytywnie projekt PO ŚPN.

Projekt PO ŚPN został przekazany do Ministerstwa Środowiska po jego zaopiniowaniu przez właściwe miejscowo rady gmin w dniu 28 lipca 2017 r. Obecnie czeka na uchwalenie w formie Rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska, niemniej jako najbardziej aktualne opracowanie eksperckie, stanowi ono podstawę planowania działań ochronnych w ŚPN. W cyklach 1-2 letnich Minister zatwierdza

w formie zarządzenia tzw. Zadania Ochronne dla ŚPN. W Zadaniach na lata 2020-2021 zostało zatwierdzone działanie dotyczące przygotowania dokumentacji budowy wieży widokowej na Łysicy.

Z uwagi na powyższe uważam, że poddawanie tego projektu pewnej formie internetowego plebiscytu za wysoce niestosowne. Po pierwsze portale społecznościowe nie są medium reprezentującym pełny przekrój społeczny. Po drugie, społeczeństwo i organizacje „ekologiczne” miały dość czasu na wniesienie uwag do PO ŚPN. Podnoszenie tego zagadnienia teraz jest próbą zakwestionowania kompetencji kierownictwa ŚPN, lecz de facto podważa autorytet szeregu doskonałych specjalistów: autorów opracowań do Planu Ochrony, pracowników ŚPN, którzy swoje życie poświęcili niewysoko opłacanej służbie w ochronie przyrody, Rady Naukowej ŚPN i najwyższego organu ochrony przyrody jakim jest Minister właściwy ds. środowiska. Z uwagi na powyższe oraz wcześniej przytoczone argumenty, nie widzę możliwości rewizji tego projektu.

Wszystkie głosy krytyczne wobec zamiaru budowy wieży na Łysicy są pozbawione głównej podstawy, nie ma na dzisiaj ani wizualizacji, ani projektu, ani informacji o technologii budowy. Wszystkie zarzuty są wynikiem projekcji wyobrażeń i obaw ludzi, którzy nie mają podstawowych danych o krytykowanym zamierzeniu, a w komentarzach niejednokrotnie mylą Łysicę z Łyścem (Łysą Górą). Szanujemy te obawy, chociaż ich forma jest niejednokrotnie nie do przyjęcia. Mogę tylko zapewnić, że służby ŚPN traktują przyrodę i krajobraz Parku z najwyższą troską i są ostatnimi, które chciałyby im zaszkodzić."